الزامات جایگزینی صنایع منابع محور با صنایع دانش محور - شهر وبلاگ

اگرچه صنایع بالادستی و منابع محور صنایع مهمی هستند ولی تمرکز تمام تولید و صادرات کشور در این صنایع باعث می گردد اولا ارزش افزوده صادرات ما پایین باشد، ثانیا مقاصد صادراتی و همچنین گروه های کالایی صادراتی ما محدود شوند. به علاوه این امر باعث بالا رفتن شدت مصرف انرژی اقتصاد ایران نیز شده است. آمارها نشان می دهند در حالی که مصرف انرژی در کشور رو به بالاست اما متناسب با آن خلق ثروت نداریم و تولید ناخالص ملی ما افزایش را تجربه نمی کند. این ایراد مهم صنایع منابع محور است که از آنجا که متمرکز هستند و ارزش افزوده پایینی دارند، لذا خلق ثروت نمی کنند. در این صنایع منابع و سرمایه اهمیت دارد و لذا صاحب سرمایه و منابع سود می برد و نه متخصص و کسانی که فعالیت می کنند. ایراد دیگر این است که با محدود شدن گروه های صادراتی، هم در مقابل تحریم ها آسیب پذیر می شویم و هم در مقابل تصمیمات سیاسی-تجاری کشورهای مقصد صادراتی. مثلا وقتی بخش عمده صادرات متانول کشور ما به چین است طبیعتا در برابر تصمیمات این کشور در قبال واردات متانول آسیب پذیر خواهیم بود.

اما چرا صنایع پایین دستی و ساخت محور و دانش بنیان در ایران رشد پایینی دارند؟ یک دلیل آن به شرایط عمومی اقتصاد کشور بازمی گردد که در آن هزینه های مبادلاتی بسیار بالا و رقابت پذیری بسیار پایین است و این امر صنایع ساخت محور را جریمه می کند. هرچقدر پیچیدگی یک محصول و سطح فناوری آن بالاتر می رود در عمل هزینه های ناکارآمدی اقتصاد ایران در هر پله انباشت شده و رقابت پذیری آن کالا را کاهش می دهد. اوج این موضوع را در صنعت خودرو و یا لوازم خانگی شاهد هستیم که فقط در شرایط انحصار و ممنوعیت واردات می توانند رقابت کنند.

برای بهبود این اوضاع طبیعی است که باید هزینه مبادلات را کاهش دهیم و رقابت پذیری اقتصاد ایران را بالا ببریم. اما این موضوع پیچیده ای است. شاخص رقابت پذیری که مجمع جهانی اقتصاد اعلام می کند مبتنی بر امتیازات کسب شده در 336 آیتم است. ما باید تمرکز کنیم تا بخشی از این شاخص را به دور از شعارزدگی بهبود بدهیم. اما باید بپذیریم که دستاورد و موفقیت ما در این جهت زمان بر خواهد بود.

اما در کوتاه مدت یکی از پیشنهادات من این است که موضوعی که 6 سال است در اتاق به خاتمه نرسیده نهایی گردد و آن لغو معافیت مالیاتی مواد اولیه و خام است. ما در پی این لغو هستیم به این دلیل که اولا نباید مشوق مضاعف و پرهزینه به یک تعداد رشته خاص داده گردد که اتفاقا این رشته ها از رانت مواد طبیعی هم برخودار هستند. ثانیا این مشوق مضاعف تعادل بازار را بر هم زده و تولید کننده را تشویق می کند مواد اولیه که مبتنی بر منابع طبیعی کشور تولید می کند را به جای اختصاص به صنایع داخلی، صادر کند. در واقع این مواد اولیه مثل فولاد و پتروشیمی و ... که مزیت نسبی در تولیدات ایران باید باشد تبدیل به مزیت نسبی تولید در کشورهای همسایه مثل ترکیه شده است.

با لغو این معافیت منابع 10 میلیارد دلاری برای کشور ایجاد می گردد که پیشنهاد ما این است که بخشی از آن در صندوقی قرار بگیرد و برای توسعه صنایع پایین دستی، دانش محور و حمایت از صادرات هزینه گردد. این مشوق های هدفمند باید برای توسعه رشته های استراتژیک و مهم که برای تکمیل زنجیره ارزش در کشور شناسایی می شوند، همچنین برای بهبود بهره وری و استقرار یک سری سیستم های نوین مدیریتی و برداشتن گام های اولیه صنعت 4 که بتواند رقابت پذیری و بهره وری شرکت ها را بالا ببرد و همینطور برای حمایت از صادرات در قالب جوایز صادراتی هوشمند متناسب با ارزش افزوده ای که آن کالا یا خدمات ایجاد می کند، صرف و هزینه گردد.

در این صورت می توان چشم انداز امیدوارکننده ای برای صنعت کشور در 1401 متصور بود. اما اگر بخواهیم به همین روش موجود و فعلی پیش برویم نتیجه ای نخواهیم گرفت.