ضرورت ثبت ملی آیین کج چینی یا برداشت پیله تر ابریشم - شهر وبلاگ

استان گیلان بزرگ ترین تولید کننده و در واقع قطب ابریشم در ایران است. پرورش کرم ابریشم سابقه بسیار طولانی در این استان دارد. گیلان از دیر زمان به دلیل تولید ابریشم باکیفیت و قرار دریافت در جهت جاده ابریشم در طول تاریخ از جایگاه ویژه ای در این صنعت برخوردار بوده است.

همه ساله با آغاز بهار و تبدیل تخم پروانه به کرم ابریشم، نوغانداران گیلانی به تکاپو می افتند تا هرچه بهتر و بیشتر به محصول نهایی که همان ابریشم است، برسند.

پرورش کرم ابریشم از لحظه آغاز تا هنگام برداشت، مراحل مختلفی دارد. یکی از مهم ترین مراحل آماده سازی تلمبار یا اتاقک مخصوص پرورش کرم ابریشم است. تلمبار اغلب با مصالح بومی و طبیعی از چوب، کلش (ساقه برنج) و گالی (نوعی گیاه بومی که برای پوشش سقف خانه های روستایی کاربرد داشت) ساخته می شد و هنوز این اتاقک برای پرورش کرم ابریشم در گیلان کاربرد دارد. با این فرق که سقف تلمبار را با حلبی می پوشانند.

نوغانداران طوری این تلمبار را می ساختند که هیچ موجود موذی و مضری نمی توانست داخل سالن پرورش کرم ابریشم نفوذ و کرم ها را شکار کند. نوغان خال گذاشتن هم از دیگر مراحل این کار است. در این مرحله شاخه های پربرگ درختان توت بریده می شود و سپس آنها را در تلمبار به صورت طبقاتی قرار می دهند. بعد از این مرحله کرم های کوچک ابریشم برای پرورش به تلمبار انتقال می یابند. کرم ها بعد از انتقال آغاز به خوردن برگ های توت می کنند؛ درواقع تا هنگام تنیدن پیله به دور خود، بی وقفه این برگ های توت را می خورند. به همین دلیل نوغانداران تا زمان تندیدن پیله مدام شاخه های پر برگ درختان را می برند و آنها را در تلمبار قرار می دهند. تلمبارها دو طبقه هستند که طبقه همکف آن را فقط ستون ها تشکیل می دهند و بنای اصلی در طبقه بالایی است.

کج چینی

نوغانداران گیلانی برای مراحل مختلف پرورش کرم ابریشم از واژه ها و اصطلاحات گیلکی استفاده می کنند. آنها به پیله تر ابریشم کج یا کژ می گویند. مرحله برداشت و فعالیت های مربوط به برداشت پیله تر ابریشم را هم کج چینی می گویند که معنی آن همان چیدن پیله تر است.

وقتی کرم های ابریشم دور خود پیله می تنند، نوغانداران فرصت زیادی برای برداشت آنها ندارند. اگر نوغانداران در برداشت محصول عجله نکنند زحمت و انتظار یک ساله شان در عرض دو یا سه روز به باد می رود، زیرا پروانه ها در همین مدت کوتاه پیله ها را سوراخ خواهند کرد و از آن بیرون خواهند آمد. در این صورت دیگر پیله های ابریشم هیچ ارزش کاربردی و اقتصادی نخواهند داشت.

وقتی پیله ها آماده برداشت می شوند در این مرحله، نوغانداری از کار صرف خارج و تبدیل به کاری آمیخته به آیین می شود که این مرحله برای نوغانداران و خانواده های آنها بسیار لذت بخش است.

هادی نزله خواه، یکی از مطلعان محلی و اهل شهرستان لنگرود که پرورش کرم ابریشم از فعالیت های خانوادگی آنها بوده و این روزها دغدغه رونق دوباره این صنعت و احیای آیین مربوط به این کار را دارد در گفت وگو با خبرنگاران آنلاین گفت: پرورش کرم ابریشم مراحل مختلفی دارد و کاری پرزحمت در دوره ای نسبتا کوتاه است. تلمبار، توت کله (توتستان)، نوغانداری و کج چینی مهم ترین اصلاحات محلی در حوزه فعالیت های این صنعت است.

نزله خواه اضافه نمود: با وجود مشقت ها و سختی های کار، پرورش ابریشم 2 مرحله شیرین دارد. یک مرحله مربوط به درآمد آن است که نقش مهمی در تعادل بخشی زندگی کشاورزان منطقه دارد و مرحله دیگر مربوط به کج چینی است. این مرحله و شیرینی آن نصیب فامیل ها و آشنایان نوغاندارن نیز می شود.

وی ادامه داد: نوغانداران یک هفته قبل از زمان برداشت پیله تر ابریشم به خانواده ها و فامیل های خود اطلاع می دهند که در فلان روز قصد برداشت محصول داریم. درواقع همه آنها را برای یاری دعوت می کنند تا برداشت محصول در طول یک روز به سرانجام برسد. زیرا اگر در برداشت پیله تر و پاک کردن آن عجله نکنند زحمتشان با تولد پروانه ها برباد خواهد رفت. در روز کج چینی همه می آیند تا یاری و یاری کنند تا پیله ها هرچه زودتر روانه بازار شوند.

نزله خواه اظهارکرد: دو سه روز قبل از برگزاری کج چینی خانواده دعوت کننده به تکاپوی تهیه سور و سات مهمانی روز موعود می افتند و برای روز کج چینی ناهار مفصلی تدارک می بینند. در این روز بانوی خانواده نوغاندار بهترین غذاهای محلی را می پزد و سفره بسیار متنوعی در توتستان جوار تلمبار و زیر سایه درختان توت پهن می کند. بعد از پهن شدن سفره همه افراد حاضر در کار کج چینی دور سفره می نشینند و لحظات خوشی را سپری می کنند.

وی ادامه داد: معمولا کمتر پیش می آید کار برداشت پیله تر ابریشم به 2 روز یا بیشتر بینجامد. در غروب روز کج چینی پیله های تر در گونی ها بزرگ ریخته و فردای آن روز برای فروش روانه مراکز خرید می شود.

کج چینی به عنوان یک آیین، ظرفیت ثبت ملی شدن را دارد

علی بالایی لنگرودی، مردم شناس و پژوهشگر فرهنگ گیلان هم گفت: کج چینی یک کار صرف نیست، بلکه ضرب الاجلی بودن برداشت آن، شرایط کار را به نوعی پیش برده که در طول زمان این فعالیت تبدیل به یک کار- آیین شود. من بارها از نزدیک و به صورت میدانی این کار را مطالعه کرده ام. این کار- آیین آن قدر مفرح و لذت بخش است که شرکت کنندگان در این کار هیچ گاه در طول روز و کار احساس خستگی نمی کنند. در این روز آنهایی که صدای خوب و با ترانه های محلی آشنایی دارند دیگران را از هنر خود بی نصیب نمی گذارند.

بالایی لنگرودی ادامه داد: تا زمانی که پرورش کرم ابریشم در گیلان رواج دارد، آیین کج چینی برگزار خواهد شد. به نظر من کج چینی از زنده ترین آیین های آمیخته به کار در این استان است که انرژی فزاینده ای برای تداوم و توسعه پرورش کرم ابریشم در گیلان دارد.

وی در سرانجام اضافه نمود: کج چینی این ظرفیت را دارد که به عنوان یک آیین مورد مطالعه و توجه قرار گیرد و به عنوان یک میراث غیرملموس به ثبت ملی نیز برسد. اگر این اتفاق میمون رخ بدهد می توان به آینده پرورش کرم ابریشم که در این سال ها با بحران روبه رو بوده امیدوار بود.

گروه ساختمانی آبان